बालकृषà¥à¤£ सम र उनको मà¥à¤•à¥à¤¨à¥à¤¦ इनà¥à¤¦à¤¿à¤°à¤¾ नाटक
9/15/2014
कृषà¥à¤£à¤ªà¥à¤°à¤¸à¤¾à¤¦ कोइराला
उपपà¥à¤°à¤¾à¤§à¥à¤¯à¤¾à¤ªà¤•
पिणà¥à¤¡à¥‡à¤¶à¥à¤µà¤° विदà¥à¤¯à¤¾à¤ªà¥€à¤
१. नेपाली नाटक र नाटà¥à¤¯à¤¸à¤®à¥à¤°à¤¾à¤Ÿà¥ बालकृषà¥à¤£ सम
नाटक दृशà¥à¤¯à¤•ावà¥à¤¯à¤•ो सशकà¥à¤¤ रूप हो । यदà¥à¤¯à¤ªà¤¿ नेपाली साहितà¥à¤¯à¤•ो विशाल पà¥à¤°à¤¾à¤™à¥à¤—णमा नाटक विधा तà¥à¤²à¤¨à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤• रूपमा कानà¥à¤›à¥‹ विधा à¤à¤ पनि मोटामोटी नेपाली नाटकलाई तीन चरणमा विशà¥à¤²à¥‡à¤·à¤£ गरà¥à¤¨à¥‡ परमà¥à¤ªà¤°à¤¾ छ । विकà¥à¤°à¤® संवतॠ१९४४ देखि १९८५ समà¥à¤®à¤•ो पà¥à¤°à¤¥à¤® चरणमा नेपाली समाज नाटक संसà¥à¤•ृतका केही अनूदित र रूपानà¥à¤¤à¤°à¤¿à¤¤ सà¥à¤µà¤°à¥‚पमा देखा परेको नेपाली नाटà¥à¤¯à¤µà¤¿à¤§à¤¾ वि. सं. १९८६ देखि वि. सं २००ॠसमà¥à¤®à¤•ो दोसà¥à¤°à¥‹ चरणमा सामाजिक, मौलिक, शिलà¥à¤ªà¤—त नवीनता, संवादातà¥à¤®à¤• संकà¥à¤·à¤¿à¤ªà¥à¤¤à¤¤à¤¾, सà¥à¤µà¤šà¥à¤›à¤¨à¥à¤¦à¤¤à¤¾ र पाशà¥à¤šà¤¾à¤¤à¥à¤¯ नाटक सिदà¥à¤§à¤¾à¤¨à¥à¤¤à¤¦à¥à¤µà¤¾à¤°à¤¾ पà¥à¤°à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤ देखिनà¥à¤› र वि. सं. २००८ देखि हालसमà¥à¤®à¤•ो तेसà¥à¤°à¥‹ चरणमा मनोविशà¥à¤²à¥‡à¤·à¤£à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤•, वà¥à¤¯à¤™à¥à¤—à¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤•, पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤•ातà¥à¤®à¤•, à¤à¤¾à¤µà¤¾à¤¤à¥à¤®à¤•, आञà¥à¤šà¤²à¤¿à¤• आदि विशेषताहरू दिà¤à¤¦à¥ˆ अघि बढेको पाइनà¥à¤› । नेपाली नाटà¥à¤¯ साहितà¥à¤¯à¤²à¤¾à¤ˆ आधà¥à¤¨à¤¿à¤•ताको पाइलामा पदारà¥à¤ªà¤£ गराउने शà¥à¤°à¥‡à¤¯ नाटà¥à¤¯ समà¥à¤°à¤¾à¤Ÿà¥ बालकृषà¥à¤£ समलाई जानà¥à¤› ।
१.१ समको जीवनीसार
पà¥à¤°à¤¥à¤® आधà¥à¤¨à¤¿à¤• मौलिक नाटककार बालकृषà¥à¤£ सम बहà¥à¤®à¥à¤–ी पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤à¤¾à¤•ा वà¥à¤¯à¤•à¥à¤¤à¤¿à¤¤à¥à¤µ हà¥à¤¨à¥ । डमर शमशेरका नाति तथा शमरशमशेर अनि माता कीरà¥à¤¤à¤¿ राजà¥à¤¯ लकà¥à¤·à¥à¤®à¥€ देवीका माहिला सà¥à¤ªà¥à¤¤à¥à¤°à¤•ा रूपमा समको जनà¥à¤® वि.सं. १९५९ साल माघ २४ गते शà¥à¤•à¥à¤°à¤µà¤¾à¤° दिन काठमाडौà¤à¤•ो जà¥à¤žà¤¾à¤¨à¥‡à¤¶à¥à¤µà¤°à¤®à¤¾ à¤à¤à¤•ो हो । बालककाल देखि नै साहितà¥à¤¯ सिरà¥à¤œà¤¨à¤¾à¤®à¤¾ लगेका समले आइ. à¤à¤¸à¥à¤¸à¥€. समà¥à¤®à¤•ो औपचारिक शिकà¥à¤·à¤¾ हासिल गरेका छनà¥, यदà¥à¤¯à¤ªà¤¿ उनले सà¥à¤µà¤…धà¥à¤¯à¤¯à¤¨à¤¬à¤¾à¤Ÿ जà¥à¤žà¤¾à¤¨, विजà¥à¤žà¤¾à¤¨, संसà¥à¤•ृति, कला जसà¥à¤¤à¤¾ कà¥à¤·à¥‡à¤¤à¥à¤°à¤¬à¤¾à¤Ÿ आफà¥à¤¨à¥‹ जà¥à¤žà¤¾à¤¨à¤•ो कà¥à¤·à¤¿à¤¤à¤¿à¤œà¤²à¤¾à¤ˆ फराकिलो बनाà¤à¤•ा छनॠर उनी राणा परिवारका शमशेर à¤à¤ पनि २००ॠसालपछि जनतालाई दà¥à¤ƒà¤– दिने राणाहरूले लेखà¥à¤¨à¥‡ शमशेरबाट शेर हटाà¤à¤° सम थर राखेका हà¥à¤¨à¤¾à¤²à¥‡ उनलाई सोही नामबाटै बढी चिनिनà¥à¤› । उनले चितà¥à¤°à¤•ला, निरà¥à¤¦à¥‡à¤¶à¤¨, अà¤à¤¿à¤¨à¤¯, कविता, निबनà¥à¤§ तथा जीवनी लेखन जसà¥à¤¤à¤¾ कà¥à¤·à¥‡à¤¤à¥à¤°à¤®à¤¾ कलम चलाठपनि उनको सफलताको कà¥à¤·à¥‡à¤¤à¥à¤° à¤à¤¨à¥‡à¤•ो नाटà¥à¤¯à¤•à¥à¤·à¥‡à¤¤à¥à¤° नै हो। पूरà¥à¤£à¤¾à¤™à¥à¤•ी तथा à¤à¤•ाङà¥à¤•ी दà¥à¤µà¥ˆ कà¥à¤·à¥‡à¤¤à¥à¤°à¤®à¤¾ उतà¥à¤¤à¤¿à¤•ै कà¥à¤¶à¤²à¤¤à¤¾à¤•ा साथ कलम चलाउने समले à¤à¤¤à¤¿à¤¹à¤¾à¤¸à¤¿à¤•, पौराणिक, सामाजिक तीनै विषयवसà¥à¤¤à¥à¤•ा नाटकहरू लेखेका छनॠ। उनको à¤à¤•ाङà¥à¤•ी लेखन पनि दà¥à¤ƒà¤–ानà¥à¤¤, सà¥à¤–ानà¥à¤¤, à¤à¤¤à¤¿à¤¹à¤¾à¤¸à¤¿à¤• र पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤—शील पà¥à¤°à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤®à¤¾ विनà¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤ छनॠ। समले मà¥à¤Ÿà¥à¤•ो वà¥à¤¯à¤¥à¤¾ (१९८६), अनà¥à¤§à¤µà¥‡à¤— (१९९६), पà¥à¤°à¥‡à¤®à¤ªà¤¿à¤£à¥à¤¡ (२००९), अमरसिंह (२०१०), à¤à¥€à¤®à¤¸à¥‡à¤¨à¤•ो अनà¥à¤¤à¥à¤¯ (२०१२) जसà¥à¤¤à¤¾ दà¥à¤ƒà¤–ानà¥à¤¤ नाटकहरू लेखेका छनॠà¤à¤¨à¥‡ धà¥à¤°à¥à¤µ (१९८६), पà¥à¤°à¤¹à¥à¤²à¤¾à¤¦ (१९९४), मà¥à¤•à¥à¤¨à¥à¤¦ इनà¥à¤¦à¤¿à¤°à¤¾ (१९९४), म (२००२), ऊ मरेकी छैन (२०३५) जसà¥à¤¤à¤¾ सà¥à¤–ानà¥à¤¤ नाटकहरू पनि लेखेका छनॠ। उनको सà¥à¤µà¤¾à¤¸à¥à¤¨à¥€ मानà¥à¤›à¥‡ (२०३३) जसà¥à¤¤à¥‹ पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤—शील नाटक पनि पà¥à¤°à¤•ाशित छ । उनको आगो र पानी खणà¥à¤¡à¤•ावà¥à¤¯ तथा चीसो चà¥à¤²à¥à¤¹à¥‹ महाकावà¥à¤¯ पनि पà¥à¤°à¤•ाशित छ । उनको बालकृषà¥à¤£ समका पà¥à¤°à¤¤à¤¿à¤¨à¤¿à¤§à¤¿ कविता नामक कवितासङà¥à¤—à¥à¤°à¥à¤°à¤¹ पनि पà¥à¤°à¤•ाशित देखिनà¥à¤› । हामà¥à¤°à¤¾ राषà¥à¤Ÿà¥à¤°à¤¿à¤¯ विà¤à¥‚तिहरू (२०२४) नामक जीवनी सङà¥à¤—à¥à¤°à¤¹ पनि उनले पà¥à¤°à¤•ाशित गराà¤à¤•ा छनॠ। दà¥à¤ˆ दरà¥à¤œà¤¨ à¤à¤¨à¥à¤¦à¤¾ बढी à¤à¤•ाङà¥à¤•ी सिरà¥à¤œà¤¨à¤¾ गरà¥à¤¨à¥‡ सम à¤à¤•ाङà¥à¤•ीका तहमा पनि तीनै खालका (सामाजिक, पौराणिक, à¤à¤¤à¤¿à¤¹à¤¾à¤¸à¤¿à¤•) विषयवसà¥à¤¤à¥à¤¹à¤°à¥‚ अवलमà¥à¤¬à¤¨ गरà¥à¤›à¤¨à¥ । बौदà¥à¤§à¤¿à¤• तथा शासà¥à¤¤à¥à¤°à¥€à¤¯ पारामा नाटक तथा à¤à¤•ाङà¥à¤•ी सिरà¥à¤œà¤¨à¤¾ गरà¥à¤¨à¥‡ सम रेडियो नेपालका डाइरेकà¥à¤Ÿà¤° (निरà¥à¤¦à¥‡à¤¶à¤•), पृथà¥à¤µà¥€ पà¥à¤°à¤œà¥à¤žà¤¾ पà¥à¤°à¤¸à¥à¤•ारका विजेता तथा à¤à¤• सफल लेखक तथा सà¥à¤°à¤·à¥à¤Ÿà¤¾ हà¥à¤¨à¥ । नाटà¥à¤¯à¤¸à¤®à¥à¤°à¤¾à¤Ÿà¥ समले तà¥à¤°à¤¿à¤à¥à¤µà¤¨ विशà¥à¤µà¤µà¤¿à¤¦à¥à¤¯à¤¾à¤²à¤¯à¤¬à¤¾à¤Ÿ महाविदà¥à¤¯à¤¾à¤µà¤¾à¤°à¤¿à¤§à¤¿à¤•ो समà¥à¤®à¤¾à¤¨ पाउनà¥à¤•ा साथै लामो समयसमà¥à¤® साहितà¥à¤¯ सेवा गरà¥à¤¦à¤¾à¤—रà¥à¤¦à¥ˆ वि. सं. २०३८ साल शà¥à¤°à¤¾à¤µà¤£ ६ गते यस संसारबाट विदा हà¥à¤¨ पà¥à¤—à¥à¤›à¤¨à¥ ।
१.२ समको नाटà¥à¤¯à¤ªà¥à¤°à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¤¿
नेपाली साहितà¥à¤¯à¤®à¤¾ मौलिक र सामाजिक नाटक लेखी आधà¥à¤¨à¤¿à¤• पà¥à¤°à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¤¿ à¤à¤¿à¤¤à¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤‰à¤¨à¥‡ नाटà¥à¤¯à¤¸à¤®à¥à¤°à¤¾à¤Ÿà¥ बालकृषà¥à¤£ सम (१९५९—२०३८) नेपालका पहिला आधà¥à¤¨à¤¿à¤• नाटककार हà¥à¤¨à¥ । अङà¥à¤—à¥à¤°à¥‡à¤œà¥€ नाटकका शेकà¥à¤¸à¤ªà¤¿à¤¯à¤°à¤•ो नाटà¥à¤¯à¤°à¤šà¤¨à¤¾â€”शैलीबाट अतà¥à¤¯à¤§à¤¿à¤• पà¥à¤°à¤à¤¾à¤µà¤¿à¤¤ रहेका समले हà¥à¤¯à¤¾à¤¨à¤°à¤¿à¤• इबà¥à¤¸à¤¨ र जरà¥à¤œ बरà¥à¤¨à¤¾à¤¡ शबाट पà¥à¤°à¥‡à¤°à¤¿à¤¤ à¤à¤à¤° पनि नाटà¥à¤¯à¤°à¤šà¤¨à¤¾ गरेका छनॠ। अङà¥à¤• र दृशà¥à¤¯à¤•ो समà¥à¤šà¤¿à¤¤ विà¤à¤¾à¤œà¤¨ गरी अनà¥à¤¤à¥à¤¯à¤¾à¤¨à¥à¤ªà¥à¤°à¤¾à¤¸à¤µà¤¿à¤¹à¥€à¤¨ अनà¥à¤·à¥à¤Ÿà¥à¤ª छनà¥à¤¦à¥‹à¤¬à¤¦à¥à¤§ पदà¥à¤¯à¤¾à¤¤à¥à¤®à¤• नाटक रचà¥à¤¨à¥‡ पà¥à¤°à¥‡à¤°à¤£à¤¾ समले शेकà¥à¤¸à¤ªà¤¿à¤¯à¤°à¤¬à¤¾à¤Ÿ गà¥à¤°à¤¹à¤£ गरेका हà¥à¤¨à¥ । यिनी गदà¥à¤¯ र पदà¥à¤¯ दà¥à¤¬à¥ˆ ढाà¤à¤šà¤¾à¤•ा à¤à¤¾à¤·à¤¾à¤•ा पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤— गरी नाटकको रचना गरà¥à¤¦à¤›à¤¨à¥ । तà¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¥ˆ यिनले सà¥à¤–ानà¥à¤¤ र दà¥à¤ƒà¤–ानà¥à¤¤ दà¥à¤¬à¥ˆ खाले कथानकलाई नाटकमा पà¥à¤°à¤¸à¥à¤¤à¥à¤¤ गरेका छनॠ। उनका नाटकहरू à¤à¤¤à¤¿à¤¹à¤¾à¤¸à¤¿à¤•, पौराणिक र सामाजिक गरी तीनै खाले विषयवसà¥à¤¤à¥à¤®à¤¾ आधारित छनॠ। उनले खासगरी शेकà¥à¤¸à¤ªà¤¿à¤¯à¤°à¤•ो शैलीका सà¥à¤µà¤šà¥à¤›à¤¨à¥à¤¦à¤¤à¤¾à¤µà¤¾à¤¦à¥€ à¤à¤¾à¤µà¤§à¤¾à¤°à¤¾à¤²à¤¾à¤ˆ अपनाà¤à¤•ो देखिनà¥à¤› । तथापि यिनका नाटकमा ईबà¥à¤¸à¤¨ र शका जसà¥à¤¤à¤¾ समसà¥à¤¯à¤¾à¤®à¥‚लक यथारà¥à¤¥à¤µà¤¾à¤¦à¤•ो पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤— पाइनà¥à¤› । उनी नाटà¥à¤¯à¤•लाको पूरà¥à¤µà¥€à¤¯ साहितà¥à¤¯ शासà¥à¤¤à¥à¤°à¥€à¤¯ चिनà¥à¤¤à¤¨à¤²à¤¾à¤ˆ पनि आफà¥à¥à¤¨à¤¾ नाटà¥à¤¯à¤°à¤šà¤¨à¤¾à¤®à¤¾ सà¥à¤¥à¤¾à¤¨ दिनà¥à¤›à¤¨à¥ । तà¥à¤¯à¤¸à¥à¤¤à¥ˆ उनले नाटकमा गीतको पà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤— गरà¥à¤¨à¥‡ परिपाटीलाई सà¥à¤¥à¤¾à¤¨ दिà¤à¤° नेपाली लोकनाटà¥à¤¯à¤•लाको पनि उपयोग गरेको पाइनà¥à¤› । उनले पà¥à¤°à¤¾à¤¯à¤ƒ घटनापà¥à¤°à¤§à¤¾à¤¨ नाटकहरू सरà¥à¤œà¤¿à¤à¤•ा à¤à¤ तापनि उनका नाटकमा पातà¥à¤°à¤¹à¤°à¥‚को चरितà¥à¤°à¤šà¤¿à¤¤à¥à¤°à¤£ अति पà¥à¤°à¤à¤¾à¤µà¤•ारी ढंगमा à¤à¤à¤•ो पाइनà¥à¤› । उनका नाटकहरूले समाजसà¥à¤§à¤¾à¤°à¤•ो उचà¥à¤š आकाङà¥à¤•à¥à¤·à¤¾à¤²à¤¾à¤ˆ पà¥à¤°à¤•ट गरेका हà¥à¤¨à¥à¤›à¤¨à¥ । नेपाली समाजमा रहेका अनà¥à¤§à¤µà¤¿à¤¶à¥à¤µà¤¾à¤¸, बालविवाह, अनमेल विवाह, बहà¥à¤µà¤¿à¤µà¤¾à¤¹ जसà¥à¤¤à¤¾ कà¥à¤ªà¥à¤°à¤¥à¤¾ र वेशà¥à¤¯à¤¾à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¤¿, जà¥à¤µà¤¾, मदिरापान जसà¥à¤¤à¤¾ दà¥à¤°à¤¾à¤šà¤°à¤£ आदिका दà¥à¤·à¥à¤ªà¤°à¤¿à¤£à¤¾à¤® दरà¥à¤¸à¤¾à¤à¤° उनले समाजलाई सà¥à¤§à¤¾à¤°à¤•ो मारà¥à¤—मा चलà¥à¤¨ पà¥à¤°à¥‡à¤°à¤¿à¤¤ गरेका छनॠ। उनले आफà¥à¤¨à¤¾ नाटà¥à¤¯à¤°à¤šà¤¨à¤¾à¤•ा माधà¥à¤¯à¤®à¤¬à¤¾à¤Ÿ राषà¥à¤Ÿà¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¥‡à¤®, जातीपà¥à¤°à¥‡à¤®, मितà¥à¤°à¤ªà¥à¤°à¥‡à¤®, पितृà¤à¤•à¥à¤¤à¤¿, पतिà¤à¤•à¥à¤¤à¤¿, संसà¥à¤•ृतिको रकà¥à¤·à¤¾, मानवतावाद, à¤à¤¾à¤‡à¤šà¤¾à¤°à¤¾ आदि उचà¥à¤š आदरà¥à¤¶à¤µà¤¾à¤¦à¥€ चिनà¥à¤¤à¤¨ र विचारहरू पà¥à¤°à¤•ट गरेका छनॠ। उनका नाटकहरू बौदà¥à¤§à¤¿à¤•ताले à¤à¤°à¤¿à¤ªà¥‚रà¥à¤£ हà¥à¤¨à¥à¤›à¤¨à¥ । यिनको à¤à¤¾à¤·à¤¾à¤ªà¥à¤°à¤¯à¥‹à¤—मा ततà¥à¤¸à¤®à¤¤à¤¾, शबà¥à¤¦à¤¾à¤¡à¤®à¥à¤¬à¤°, अनेकारà¥à¤¥à¤•ता र घà¥à¤®à¤¾à¤‰à¤°à¥‹à¤ªà¤¨à¤¾ पाइनà¥à¤›à¤¨à¥ । उनको नाटकमा लामालामा संवाद र उचà¥à¤š बौदà¥à¤§à¤¿à¤• दारà¥à¤¶à¤¨à¤¿à¤• आगà¥à¤°à¤¹ पोखिà¤à¤•ा हà¥à¤¨à¥à¤›à¤¨à¥ । उनले पà¥à¤°à¤¶à¤¸à¥à¤¤ नाटक लेखी नेपाली नाटà¥à¤¯à¤¸à¤¾à¤¹à¤¿à¤¤à¥à¤¯à¤•ो शà¥à¤°à¥€à¤¬à¥ƒà¤¦à¥à¤§à¤¿ गरेको हà¥à¤à¤¦à¤¾ यिनलाई नाटà¥à¤¯à¤¸à¤®à¥à¤°à¤¾à¤Ÿà¥ à¤à¤¨à¥à¤¨à¥ उचित देखिनà¥à¤› ।
१.२.१ नाटà¥à¤¯à¤ªà¥à¤°à¤µà¥ƒà¤¤à¥à¤¤à¤¿à¤•ा वैशिषà¥à¤Ÿà¥à¤¯à¤¹à¤°à¥‚
- नेपाली नाटकलाई आधà¥à¤¨à¤¿à¤•तामा पà¥à¤°à¥à¤¯à¤¾à¤‰à¤¨à¥‡ आधà¥à¤¨à¤¿à¤• नाटककार,
- गदà¥à¤¯ तथा पदà¥à¤¯ दà¥à¤µà¥ˆ शैलीमा नाटक लेखà¥à¤¨à¥‡ नाटककार,
- सà¥à¤–ानà¥à¤¤ दà¥à¤ƒà¤–ानà¥à¤¤ दà¥à¤µà¥ˆà¤–ालका नाटक लेखà¥à¤¨à¥‡ नाटककार,
- à¤à¤¤à¤¿à¤¹à¤¾à¤¸à¤¿à¤• पौराणिक तथा सामाजिक तीनै पà¥à¤°à¤•ारका नाटक लेखà¥à¤¨à¥‡ नाटककार,
- परिषà¥à¤•ारवादी शैली शिलà¥à¤ªà¤•ो नाटक लेखà¥à¤¨à¥‡ नाटककार,
- दारà¥à¤¶à¤¨à¤¿à¤• बौदà¥à¤§à¤¿à¤• नाटककार,
- पूरà¥à¤µà¥€à¤¯ पाशà¥à¤šà¤¾à¤¤à¥à¤¯ दà¥à¤µà¥ˆ ढाà¤à¤šà¤¾à¤®à¤¾ नाटक लेखà¥à¤¨à¥‡ नाटककार आदि